61. And recall when you said, “O Moses, we cannot endure one kind of food, so call to your Lord to produce for us of what the earth grows: of its herbs, and its cucumbers, and its garlic, and its lentils, and its onions.” He said, “Would you substitute worse for better? Go down to Egypt, where you will have what you asked for.” They were struck with humiliation and poverty, and incurred wrath from Allah. That was because they rejected Allah’s revelations and wrongfully killed the prophets. That was because they disobeyed and transgressed.

61«Эй Мусо, бир хил таомга ҳеч чидай олмаймиз, Роббингга дуо қил, бизга ерда ўсадиган нарсалардан–сабзавот, бодринг, саримсоқ, мош, пиёз чиқариб берсин», деганингизни эсланг. У: «Яхши нарсани паст нарсага алмаштиришни сўрайсизларми? Бирорта шаҳарга тушинг, сўраганингизни албатта, топасиз», деди. Уларга хорлик ва мискинлик ёзилди ва Аллоҳнинг ғазабига лойиқ бўлдилар. Бу Аллоҳнинг оятларига куфр келтирганлари, Пайғамбарларни ноҳақ қатл этганлари учундир. Бу исёнга кетганлари ва ҳаддан ошганлари учундир.

Nasrullo-xon, ruler of Qarshi, was very fond of bozkashi, though as a spectator rather than a participant

Насруллоҳхон Қаршида ҳоким бўлиб ўтирган пайти улоқ томошасини хуш кўрар,

You two, who’ve often stood by me,
In times of need, when trouble’s breaking,
Say what success our undertaking
Will meet with, then, in Germany?
I’d rather like the crowd to enjoy it,
Since they live and let live, truly.
The stage is set, the boards complete,
And they await our festivity.

Сиз икковлон бердингиз мадад
Танг бўлганда неча бор ҳолим.
Айтинг, бу гал келгайми омад,
Кулгаймикин бу гал иқболим?
Халқ беҳисоб бўлса бойлик бешумор,
Бу боис излармен унга на лойиқ.
Тахталар терилган, саҳна ҳамтайёр,
Бизлардан томоша кутар халойиқ.

They’re seated already, eyebrows raised,
Calmly hoping they’ll be amazed.
I know how to make the people happy:
But I’ve never been so embarrassed: not
That they’ve been used to the best, you see,
Yet they’ve all read such a dreadful lot.
How can we make it all seem fresh and new,
Weighty, but entertaining too?

Қошлар кўтарилмиш, нигоҳлар чанқоқ
Қувончу ҳайратнинг иштиёқида.
Менга аён эрур бу санъат, бироқ —
Букун ёнурман дил иштибоҳида.
Гарчи томошабин диди эмас зўр,
Лекин китоб кўрган, шу боис сергак.
Агар бўлсин десак томоша манзур,
Дўстларим, албатта янги гап керак.

I’d love to see a joyful crowd, that’s certain,
When the waves drive them to our place,
And with tremendous and repeated surging,
Squeeze them through the narrow gate of grace:
In the light of day they’re there already,
Pushing, till they’ve reached the window,
As if they’re at the baker’s, starving, nearly
Breaking their necks: just for a ticket. Oh!

Қани, томошагоҳ бўлсаю тўлиқ,
Атрофида яна оломон турса,
Шу тор эшикларга ҳар кеч халойиқ
Жаннат эшиги деб ўзини урса.
Ёдимда, бир маҳал ҳали ботмай кун,
Бошланарди бунда ғулу, тўполон.
Гўё патта эмас, оч халойиқ-чун
Мана шу дарчадан улашилар нон.

Make sure, above all, plenty’s happening there!
They come to look, and then they want to stare.
Spin endlessly before their faces,
So the people gape amazed,
You’ve won them by your many paces,
You’ll be the man most praised.
The mass are only moved by things en masse,
Each one, himself, will choose the bit he needs:
Who brings a lot, brings something that will pass:
And everyone goes home contentedly.
You’ll give a piece, why then give it them in pieces!
With such a stew you’re destined for success.
Easy to serve, it’s as easy to invent.
What use to bring them your complete intent?
The Public will soon pick at what you’ve dressed.

Лекин энг зарури, саргузашт бўлсин,
Кўзга қувонч бўлсин, дилга гашт бўлсин.
Андак ўрин беринг тафсилотга ҳам,
Томоша қалбларни банд этсин токим.
Тўдани ҳангу манг қилолган одам
Унинг юрагига
Бўлолгай ҳоким.
Яхлит гўшт берай деб ўлтирманг толиб,
Халқ ёвғон бўлса ҳам раҳмат айтади.
Ҳар ким чўмичига сиққанча олиб,
Сизга қуллуқ қилиб уйга қайтади.
Фақат кўпчиликка кўп нарса керак,
Баракали бўлсин шунинг-чун қозон.
Яхлитдан халқ учун фойда йўқ, бешак,
Барибир бурдалаб ташлар аламон.

Such a reproach leaves me unmoved:
The man who seeks to be approved,
Must stick to the best tools for it,
Think, soft wood’s the best to split,
and have a look for whom you write!
See, this is one that boredom drives,
Another’s from some overloaded table,
Or, worst of all, he’s one arrives,
Like most, fresh from the daily paper.
They rush here mindlessly, as to a Masque,
And curiosity inspires their hurry:
The ladies bring themselves, and in their best,
Come and play their parts and ask no fee.
What dream of yours is this, exalted verse?
Doesn’t a full house make you happy?
Have a good look at your patrons first!
One half are coarse, the rest are chilly.
After the show he hopes for card-play:
He hopes for a wild night, and a woman’s kiss.
Why then do so many poor fools plague,
The sweet Muse, for such a goal as this?
I tell you, just give them more and more,
So you’ll never stray far from the mark,
Just seek to confuse them, in the dark:
To keep them happy, that’s hard - for sure.
And now what’s wrong? Delight or Pain?

Бундоқ таъналардан камина хандон —
Чунки бу гапларнинг барчаси бекор.
Дўстим, ҳар ҳунарнинг ўз амали бор,
Тахтага арра-ю, темирга сандон.
Томошагоҳ агар чор бозоримиз,
Томошабин бизнинг харидоримиз.
Ўйлаб кўринг, недир унинг матлаби?
Биздан нима тилар, асли ўзи ким?
Унинг томошага келиш сабаби...
Барини ҳисобга олмоқ шарт, дўстим.
Биров зериккандан келади бизга,
Бирови шунчаки ҳазми таомдеб.
Бировининг тушиб дониши эсга,
Бир-иккита гўлни қилурман ромдеб.
Хонимлар томоша кўрмоққа тугул
Кўрсатмоққа келур фақат ўзларин.
Улар кўз-кўз қилиб кетишар бепул
Ёқадаги тулки ва қундузларин.
Эй, хаёл кўкида учган шоирим,
Тушинг энди пастроқ, заминга ёвуқ.
Берироқдан қаранг — томошабин ким?
У қўпол, бефаҳм, ҳиссиз ва совуқ.
Бу даргоҳдан чиққач бирон қиморга,
Биров фахш уйига урар ўзини.
Бас, бунда нима бор юксак ашъорга,
Кимга ёқмоқчисиз қалб юлдузини?
Такрор айтаманки, кўп ёзинг фақат,
Гап кўп бўлаверсин, фикр шарт эмас.
Халойиқни ҳанг-манг қилолсангиз, бас,
Сизникидир обрў, сизники шуҳрат.
Нечун ўйга чўмиб қолдингиз бесас,
Ёки илҳом билан қилурсиз суҳбат?