At some point in the night, Abdulla raised himself up, dragged himself to a corner and slumped onto a black shape there. His body ached, but for some reason he felt at ease. How could that be?

Қоронғу туннинг билмам қай бир қисмида Абдулла лўқ-лўқ қақшаган баданини кўтариб, бурчакда қорайган ёстиққа ташлади; бадани оғриққа тўла эса-да, негадир юраги енгил тортди. Қайси муждадан экан буниси?

Whether because Nozim had let slip the secret after all, or because G’ozi- xo’ja had spoken to his relatives in Eski-Novqat in the course of his brief pilgrimage, Qosim left for home as soon as he was able to. In the afternoon, G’ozi-xo’ja summoned his eldest daughter, intending to disclose his heart’s secret desire: to do so, he went back all the way to Adam and Eve, alluding to every Old Testament story there was.

Айёру қувча Сайид Нозимхон дадаларига сотиб қўйдими, ё Саҳобадан қайтаётгач, Эски-Новқатдаги қариндошлари билан хабарлашган Сайид Ғози-хожа маслаҳатини пишириб келдими, баҳарҳол боғу-роғ ишларини битирган Сайид Қосим-йигит буларнинг кўнгилларини ярим қилиб, уйига кетганида, ота тўнғич қизини пешгоҳда ўз олдига чақирди-да, гапни Одам Атою Момо Ҳаводан бошлаб, аста-секин кўнгилларидаги муддаоларини изҳорладилар:

‘Father, forgive your unhappy daughter. It’s my fault, I’ve haven’t looked after you well. I’ve been too busy all the time, embroidering, or cooking, or laundering. I’ll give you more of my attentionnow. I can see I didn’tlearn much from my mother…’

- Отажон! – деди, - дўхтари заифангизни афу этинг, мен гуноҳкор – сизга яхши қаролмадим. Бир каштага алахсидим, бир қозонга. Энди зинҳор ундай қилмайман, онажонимдан ўрнак олсам бўлмасмиди...

‘No, daughter, don’t talk like that: you’ve been both mother and father in this house, while I’ve been an old fool to express myself so badly. In the Qur’an, in the Surat Al-Hujur’at it says “O people! Verily, we have created you men and women, we have made you nations and tribes, so that you should know one another…” 

- Йўқ, - деди Сайид Ғози-хожа, - ундай деманг, онам қизим, мен қариб, ақлимни еб қўйибман. Ўзим эмас, сизни ўйлаб айтган гапим эди. Қуръони Каримнинг “Ал Ҳужурат” сурасида Аллоҳ таоло айтибдурким: “Йа айюҳаннасу, инна ҳалакнакум мин закари ва унса ва жаалнакум шуубан ва қабална таарафу. Садақаллоҳу азийм!” Бу дегани, “Эй, инсонлар, чиндан ҳам биз сизни эркак ва аёл қилиб яратдик, ва бир бирингни билингиз деб халқу-қавмларга бўлдик!”

Oyxon’s trembling lips didn’t dare form the response, ‘As you command!’ She merely nodded and bowed her head.

Ойхон-пошшанинг пирпираган лаблари ҳатто: “Ихтиёрингиз!” - дейишга ҳам бормади, у фақат қуйи солинган оғир бошини ирғаб қўйди холос.

At the end of spring it was decided that Oyxon and her young brothers would stay for a week with their uncle in Eski-Novqat. Qosim came in his cart to fetch them. At dawn, after morning prayers and their father’s blessing, they set off. The cart had three thick rugs spread over a bed of reeds and hay. They jolted along a road, and towards noon they reached a Kyrgyz village. Here they broke for refreshment and, getting back into the cart after a bowl of real, icy Kyrgyz kumys both Oyxon’s brothers fell into a deep, sated sleep. 

Ўша кўкламнинг охирида Ойхон пошша укалари билан Эски-Новқатга амакисининг уйларига бориб, бир ҳафта туриб келадиган бўлди. Буларни олиб кетиш учун Сайид Қосим-йигитнинг ўзи улови ила келди. Бомдоддан кейинги ғира-шира саҳарда Сайид Ғози-хожанинг дуосини олиб, булар йўлга чиқишди. Бардию похол устидан ёпилган уч қават кўрпача устида силкина-силкина, Асакаю Аравон қилиб, пешинларга қирғизларнинг Қора Кўчкан деган жойига кириб келишди. У ерда нонушта еб, қирғизларнинг тоза қимизидан симиришган эди, йўлнинг тоғ қисмини Ойхон-пошшанинг иккала укаси ҳам донг қотганича ухлаб кетишди.

The road passed through foothills, then mountains, following the course of a rushing stream. Sitting up front to drive the horses, Qosim broke the silence, speaking as if to himself:
‘How fresh the mountain breeze is!’ It could have been a question, or an exclamation by someone whose soul was brimming over with emotion.
Since the road they were travelling along was deserted, Oyxon removed her horse-hair veil, and, weary of the prolonged silence, responded: ‘Yes, the spring air is special, it’s different somehow…’
 

Икки томон адиру-тоғ, сой ёқалаб кетишар экан, Сайид Қосим-йигит от ҳайдаб ўтирган еридан орқага ўгирилмай ўзига сўзлагандек:
- Тоғ шаббодаси яхши-да! – деб сўрадими, ё, жўнгина, тўлиб кетган кўнглини бўшатдими, унга хомушликдан сиқилиб кетгану кимсасиз ялангликда чимматини юзидан олган Ойхон-пошша ҳам:
- Айниқса кўклам шаббодаси ўзгача, - деб жавоб берди.

‘That’s what I felt when I was at the top of the ladder, standing over the vineyard.’ Qosim said quite without thinking, and immediately bit his tongue, for he could sense, even without turning round, that Oyxon’s heavy silence was one of embarrassment.

- Буни мен анови куни ишком устида англаган эдим... – дедию соддадилликда Сайид Қосим-йигит ва бирданига тилини тишлаб қолди, чунки Ойхон-пошша хижолат тортганини ўгирилмасданоқ унинг оғир “уҳ”идан пайқади.

‘I was so clumsy,’ she apologised, ‘I couldn’t hold the ladder up…’ Qosim had the sense to change the subject: ‘Somehow, these mountains always make me want to sing.’

- Мен, ўлгур, ўшанда ушлай олмадим... – деб ўкина бошлаган эди қиз, Сайид Қосим-йигит дарров гапни бошқа томонга чалғитти. - Бу тоғларда одамнинг негадир ашула айтгиси келади-я...

The bright greenery of the hills, the roar of the clear mountain torrent beneath them, the icy air and the aftereffect of the kumys combined to relax Oxyon’s guard: she nodded in agreement and added, overcome by reticence, ‘Perhaps you’ll sing something, cousin?’ 

Кўм-кўк адирлардан, пастда оқиб турган тиниқ сой сувларидан, ях ҳаводану бояги тоза қимиздан элиган Ойхон ҳам бош ирғаб:
- Ҳа, - дедию, қизлик ҳаёси тўсқин келдими: - Айтмайсизми, ака? – деб қўя қолди.

Let the morning breeze hear my plea 
Let the morning breeze hear my plea
Her eyes bright as Venus, her hair wild and free 
The grace of a cypress, brows black as can be!
Let my prayers be heard by this shimmering beauty. 
She vanished from me like some mischievous fairy 
And left me to live with nothing but misery.
We made to each other an unbreakable vow
So if one of us breaks it, it’s in God’s hands now.

Арзимни айтай боди сабога...
Арзимни айтай боди сабога.
Кўзлари Чўлпон, зулфи паришон,
Сарви хиромон, дод-ей, қоши қарога.
Биздан дуолар бўлсин Ул дилрабога...
Учди кўзимдин ул пари янглиғ,
Ташлади кетти, дод-ей, турли балога...
Қилдик икковлон бир аҳду-паймон
Ҳар ким ёмондур, ёрай, солдим худога...

Stimpson is on sabbatical from the Hockaday School while serving as an Einstein Fellow selected by the US Department of Energy Office of Science.

Стимпсон Ҳокадей мактабидан ижодий таътил олиб, АҚШ Энергетика вазирлигининг Фан бошқармаси таъсис этган Эйнштейн стипендияси ғолиби сифатида фаолият юритмоқда.

1. O you who believe! Do not place your opinions above that of God and His Messenger, and fear God. God is Hearing and Knowing.

1Эй иймон келтирганлар ! Аллоҳдан ва Унинг Расулдан олдин шошилманглар. Ва Аллоҳга тақво қилинглар. Албатта Аллоҳ эшитувчи ва билувчи зотдир.