On 31 December, they had broken into his house, ignoring the shrieks and cries of his children and wife who had gathered round the dinner-table for the New Year’s feast. The NKVD men overturned the dinner table and stormed through the house, ransacking everything, rummaging through Abdulla’s books and papers: just then, the spectacle of that game of bozkashi passed through Abdulla’s mind.

Янги йил арафаси, 31-нчи декабр куни уйига бостириб кела, Янги йил кутамиз деб турган бола-чақанинг доду-войию оби-дийдасига қарамай, ўртадаги байрам дастурхонини ағдар-тўнтар қилиб, Абдулланинг китобу-қоғозларини тинтувига киришишганида, ана ўша улоқ саҳнаси бир кечиб ўтди Абдулла хаёлидан.

You get used to physical pain: you synchronise your breathing to its throbbing waves, you are ready for the waves to surge up and you can wait for the waves to die down. But the pains of humiliation are unbearable, and it is impossible to endure the suffering caused by your own helplessness. At first Abdulla attributed Vinokurov’s brutality to the fact that he was a Russian, but he then recalled that among the men who searched his house there had been an interrogator who spoke Uzbek like a Tatar, replacing all his ‘j’s with ‘y’s.

Лўққиллаган оғриққа ҳам кўникса бўларкан: нафасингни оғриқ тўлқинларига мослайсан-да, бу мавжнинг авжини атайин кутасан, лекин адолатсизлик аламига чидаб бўлмайди, кучсизлик азобига бардош бериш қийин. Абдулла аввалига анавининг бағритошлигинию юрагини анор қилиб эзган бу оғриқни унинг ўрислигига йўйди, бироқ уйидан чиқаверишида афтидан андироқ татар терговчининг “ий”лаганроқ талаффузидаги гаплари эсига тушди: “Сини биз билябиз. Уртақларинг барлиғини бизгя йеткургянляр...”

But the cat had to be let out of the bag. The news of the grief that had overcome Emir Haydar’s harem spread like wildfire through the Bukhara markets and then the whole city. When the Emir’s eldest son Husayn heard the news, he too gathered his troops and dashed off to the fortress.

Аммо ойни этак билан ёпиб бўлармиди. Амир Хайдар ҳарамининг шўру-шайни ила хабар гузарма-гузар бутун шаҳарга тарқалди. Амирнинг тўнғич ўғли Ҳусайн-тўра андин воқиф ўлғач, ўз навкарлари ила Арк томон шошилди.

The next day Husayn was crowned Emir, but he did not hold power for long; a mysterious illness forced him off the throne in less than three months. The doctors failed to conjure one of their miracles, and Emir Husayn left this world of sorrows. When Nasrullo heard what had happened, his thoughts turned to his master chef, who he had only recently sent to serve his brother Husayn as a peace-offering: ‘Seems the bastard took his arsenic with him’. Then he gathered his army and set off for Bukhara once again.

Эртасига Ҳусайн-тўрани Амир қилиб тахтга кўтаришди, бироқ тахтни эгаллаганидан сал ўтмай, Амир Ҳусайн бир номаълум касалга чалиниб, масиҳонафас табибларнинг муолажа уринишлари зое кетиб, салтанати уч ойга етар-етмас дунё омонатини қўлдан бой берди. Насруллоҳхон баковулини ҳадъя тариқасида саройга юборган эди, “Маргимушини ҳам ўзи билан олиб кетибди-йўв бу аблаҳ!” - деб ўйлади ўзича у, яна черигини Бухоро томон тортар экан...

You’ll spend the new year wherever you spent New Year’s day, as the Russian proverb goes. So, Abdulla, it looks as if you’ll be spending this year in prison. Last time you were let out after six months, but now… Fitrat and Cho’lpon have been languishing here for longer than that time already, and who knows when they’ll be released? There might just be a few walls separating them from you, Abdulla. If you were to yell out like Vinokurov, might you get an answer?

Янги йилни қаерда кутиб олсанг, йилинг ҳам шундай ўтади, - деган ўрислардан юққан бир ирим бор эди, қамоқда ўтказар экансиз-да бу йилни, Абдулла! Ўтган сафар олти ой деганда қўйиб юборишган эди, бу сафар ана Фитратнинг ҳам, Чўлпониннг ҳам қамоққа тушганига ярим йилдан ошиб кетди. Чиқишидан дом-дарак бўлгани йўқ. Улар ҳам шу атрофдамикан? Бир-икки девор наримикан? Анави барзанги Винокуровга ўхшаб ҳайқирса, жавоб беришармикан?!

The sufferings Qantak endured gave her a swollen goitre the following winter, and she developed a cough which she could not shake. G’ozi-xo’ja managed to get some deergrass to make an extract, which he gave her to drink. But nothing was of any use: by spring Qantak had departed this treacherous world, leaving behind five motherless children. There was a great deal of mourning and lamenting. The eldest daughter became her father’s sole support, a substitute mother to her siblings. Oyxon had been embroidering ten skull-caps a week; now she had to embroider twenty. Her doe-like eyes became as sharp as a blade and she herself as quick and nimble as a panther. She bathed, fed, nursed and taught the children, attending, also, to her prematurely aged father: her voice became as sweet as honey served in porcelain.

Ютган аламлариданми, иккинчи қишга бориб, Қантак-пошшанинг аввалига буқоғи шишиб кетди. Кейин битмас йўтал ёпишди. Сайид Ғози-хожа аллақаердан кийик ўти тилаб келди, уни қайнатиб ичиришди, ёрдам бергани йўқ, кўкламга етар-етмас беш болани тирик етим қолдириб, Қантак-пошша бу вафосиз дунёдан кечди. Зор-зор йиғлаб қолишди булар. Энди Ойхон-пошша отасига ягона суянчиқ, ука-сингилларига она ўрнида қолди. Илгари ҳафтасига ўн дўппи тиккан бўлса, энди йигирматадан тикди, ўшанданми шаҳло кўзлари икки ўткир ханжардек чархланди, укаларини ювди, таради, ўқишию ошига қаради, ҳаракатлари сиртлоннинг урғочисидек енгилу эпчил бўлди, бирданига мункайиб қолган отасининг синиқ кўнглини асраб-авайлаб чегалади - овозлари чиннидаги қиёмдек ширалади...

Her cousin Qosim was the first to notice the changes in her. He would come to Shahrixon to help his uncle’s family tend the vegetable plot. This time, with his uncle’s blessing, he put off going home, instead finding more jobs to do around the house: repairing shoes, patching up the mud-brick wall, setting up the bread-baking oven – there was no lack of things to do – any excuse to stay on.

Буни биринчи бўлиб ҳар кўклам Эски-Новқатдан Шаҳрихонга келиб, боғчаларни чопишдаю, экин экишда ёрдам бериб юрадиган амакиваччаси Сайид Қосим-хожа йигитча сеза бошлади. Энди у аввалгилардек ишини битирса, Сайид Ғози-хожа ҳазратларининг дуосини олиб йўлига ошиқмас, балки турли баҳона топиб, бир буларнинг барини ковушларини ямар, бир тандиру ўчоғ атрофидаги сувоқни янгилар, бир деворингиз нураб қолибди, - дея, пахса қаларди.

‘Help!’ Oyxon cried as she rushed up to him and slapped his face, grabbing him by the collar and shaking him to see if there were any signs of life. A torrent of tears bathed Qosim’s face, but when her grieving lips touched his sweaty brow, a groan escaped the young man’s throat. 
Gripped by fear for what she had done, the girl cried out.
‘I saw it, I saw it, I saw the kiss,’ a small voice threatened her.

“Дод!” – деб Ойхон йигит олдига ташланди, бетларига уриб боқди, ёқасидан ушлаб силкитиб кўрди, қани жон асорати кўринса. Йигитнинг юзига дув-дув ёшлар оқди, жонсарак лабларини йигитнинг тер босган манглайига босган эди, йигит бирданига бир ингради.
- Вой худойим! – деб ҳитоб қилган Ойхон кетидан:
- Кўрдим, кўрдим, ўпишдийла! – деган овоз қизни чўчитди…

He used the reeds he had prepared to tie one branch and then another, but the third proved intractable, and had bent too far out. Qosim leaned out towards it, and while he swung out in one direction, the ladder went the other way: there was a high-pitched shriek and this time Qosim really did fly, only downwards, all the way to the ground.

Қўлидаги истак билан бир новдани боғлади, иккинчисини. Учинчиси - бебошроғи хийла узоққа қайирилган экан, истак ушлаган қўли билан чўзилганини билади Сайид Қосим-йигит, бирданига нарвон бир томонга оғиб, боягина янгидан ямалган ишком катаги қарс этдию, қизнинг “Дод!” - деганига қарамай, Сайид Қосим-йигит нарвони билан осмондан ерга қулади.

At some point in the night, Abdulla raised himself up, dragged himself to a corner and slumped onto a black shape there. His body ached, but for some reason he felt at ease. How could that be?

Қоронғу туннинг билмам қай бир қисмида Абдулла лўқ-лўқ қақшаган баданини кўтариб, бурчакда қорайган ёстиққа ташлади; бадани оғриққа тўла эса-да, негадир юраги енгил тортди. Қайси муждадан экан буниси?

Whether because Nozim had let slip the secret after all, or because G’ozi- xo’ja had spoken to his relatives in Eski-Novqat in the course of his brief pilgrimage, Qosim left for home as soon as he was able to. In the afternoon, G’ozi-xo’ja summoned his eldest daughter, intending to disclose his heart’s secret desire: to do so, he went back all the way to Adam and Eve, alluding to every Old Testament story there was.

Айёру қувча Сайид Нозимхон дадаларига сотиб қўйдими, ё Саҳобадан қайтаётгач, Эски-Новқатдаги қариндошлари билан хабарлашган Сайид Ғози-хожа маслаҳатини пишириб келдими, баҳарҳол боғу-роғ ишларини битирган Сайид Қосим-йигит буларнинг кўнгилларини ярим қилиб, уйига кетганида, ота тўнғич қизини пешгоҳда ўз олдига чақирди-да, гапни Одам Атою Момо Ҳаводан бошлаб, аста-секин кўнгилларидаги муддаоларини изҳорладилар:

‘Qosim is a good lad. He’s hard-working, good in the garden and the orchard, and he knows how to build things. Look at the extra space he built in our yard. He’s educated, too: his father has plans for him to study further in the Kokand madrasa. But I’m old now, my eyes don’t see as well as they used to, my hands have lost their strength, and I’ve lost my better half: there’s nobody to help run the household. If only your mother could have seen how you’ve grown up.’

- Сайид Қосим-хожа яхши йигит, тагли-тугли, ўзимизнинг сайидлар авлодидан. Қўли гул йигит, экин чопишгаю, гувала теришга бирдек эпчил. Ана, томорқани ҳам қўралаб қўйибди. Устига-устак ўқимишли йигит, оталари Сайид Қодир-қози Хўқанддан ҳужра олиб бериб, зиёда ўқитиш ниятида эканлар. Мен ҳам қариб қолдим, кўзларим назла, қўлларим гириҳ, ёнимга кирадиган бир маҳрамим йўқ, қани шўрлик онангиз роҳатингизни кўрса эди... – деб тусмоллагандек бўлдилар.

Currently, many immigrants from so-called recalcitrant countries are simply released into the US since there is nowhere to send them.

Айни пайтда, баъзи "итоатсиз" деб номланувчи мамлакатлардан келган кўплаб муҳожирларга АҚШга киришларига руҳсат беришдан бошқа иложи йўқ, чунки уларни ўз юртларига қайтариб юбориш имконсиз.