Because of his youth and naughtiness, your humble servant continued sitting by the curtain and, following the path of disrespect, raised a corner of the cover to hide under it so that he could enjoy the spectacle of the Sun meeting the Moon. The wine of desire foamed in the throat of Emir Umar- xon, and the moisture of shame appeared on the face of the beauty, like drops of dew on a rose.

Moments of tenderness and elegant caresses were becoming more and more wild: the buyer’s desire grew, while the mistress of the goods gave ever greater concessions. For rain, ready to show the cloud’s final aim, was now about to pour down on the field of desire. The flower bud, submitting to the playful brazenness of the wind, was forced to unfurl its petals and turn itself bright red. And since the innate urge of the flower bud was to bear fruit, it opened fully under the force of the wind, so that a pearly drop now fell on its pollen.

Аммо камина ҳам айни ёшлик даврим бўлгани учун ва ҳам бир томони шўхлик қилиб ҳеч ёққа қўзғалмадим ва беадаблик йўлига кириб чимилдиқнинг бир чекасида бекинганча, ул ой ва қуёшнинг яқинлашувини тўйиб томоша қилдим. Ҳуллас ўша чоғда Амир Умархоннинг димоғида жуфтлашиш шароби кўпирди, ул дилрабо юзида эса ҳаё тори шабнам донасидек намоён бўлди. 

Нозу-ниёз лаҳзалари қизиди - ҳаридор иштиёқи кучайиб, мол эгаси мулойимлиги ортди. Чунки орзу кишининг булути мақсадини ҳосил қилиш учун мурод пардаси ортида шай турарди. Гулғунча шамолнинг уятсизлиги натижасида қабога бандини ечишга мажбур бўлди ва ўзининг гулгунлиқ оғушига солди. Омонлик суманининг ғунчаси мақсади ҳосиллик насими ҳилпираши сабабидан оғзини очди ва мақсуд бўстонидан кумуш ранг садафга симоб гавҳари томчилади.

Would it have been at that precise moment that your humble servant was overcome by laughter?

Айни ўша пайт каминанинг кулгиси қистаб қолса бўладими?

Oyxon was the eldest daughter of a revered hereditary sayid, G’ozi-xo’ja. She was not yet eighteen, but her many worries made her so serious that she was often mistaken for a younger sister of her mother Qantak. In the first days of the winter of 1232, their city O’ratepa was seized by Umar; all the sayids, including G’ozi-xo’ja, were arrested and shackled. Their property confiscated, they were driven out of their houses into the thick winter snow, crowded into wagons and packed off to Kokand. Oyxon was then fifteen. When they reached Kokand, cold and hungry, they found Umar still angry: he sent them even further, to Shahrixon. The family was so destitute that a flat loaf of bread seemed a gift from heaven, a set of old clothes a precious luxury. 

Ойхон-пошша Сайид Ғози-хожа ҳазратларининг тўнғич қизи эди. Ўн саккизга ҳали кириб-кирмаган бу қиз ёш умрига қарамай кўпни кўрганиданми ўз онаси Қантак пошшога қиз эмас, сингил қатори эди. 1232-нчи йилнинг Жадий ойида улар туғилиб ўсган Ўратепани Хўқанд подшоҳи Амир Умархон босиб, сайидлар паноҳи Маҳмуд-хожаю, бошқа улуғ-улуғ ҳазратларнинг қўлларига кишан солганида, бало Сайид Ғози-хожанинг ҳам хонадонига кириб келди. Қишнинг қаттиқ совуғига қарамай буларнинг барини қор устида зор йиғлатиб бутун борлиғини мусодара қилишди-да, уловга солиб, Хўқанд томон бадарға қилишди. Ойхон-пошша ўшанда ўн беш ёшда эди. Оч-яланғоч булар Хўқандга етишгач, Амир Умархоннинг хожагонга қарши ғазаби битмай, Сайид Ғози-хожаю Ўратепа улусининг бошқа улуғларини ундан ҳам нари, Шаҳрихонга сургун қилди. Ул бечораларни шу қадар талашган эди-ки, бир кулча нон буларнинг кўзларига фалак чархи, жулдур кўйлак эса биҳишт ҳилъатидек кўринарди.

When they arrived at their place of exile, G’ozi-xo’ja’s family somehow built themselves a hovel to protect themselves from the fearful cold. They now had to live on what their father could earn by teaching children of the local poor to read and write, while Qandak and Oyxon made embroidered skull-caps. They embroidered in silk, but wore coarse calico dresses. All their earnings were spent on food. To relieve her father, Oyxon taught her younger siblings herself, putting them to bed at night, telling them fairy stories and writing verses for them.

Қиш қаҳратонида яйдоқроқ ерда бир кулба қуриб Сайид Ғози-хожа маҳалладаги учта-тўртта майдага дарс ўқитиш ила, Қантак-пошшо билан Ойхон-пошшо эса дўппи тикиш ила кун кўриша бошлашди. Дўппи гулларини ипакдан тикишса-да, ўзлари бўз кўйлак кийишди. Топган-тутганлари фақат қора қозонни қайнатишига етиб турди холос. Кичик ука-сингилларини - отасини уринтирмасдан - ўзи ўқитди Ойхон-пошша. Уларга аллалар айтди, эртаклар тўқиди, ғазаллар битди.

The sufferings Qantak endured gave her a swollen goitre the following winter, and she developed a cough which she could not shake. G’ozi-xo’ja managed to get some deergrass to make an extract, which he gave her to drink. But nothing was of any use: by spring Qantak had departed this treacherous world, leaving behind five motherless children. There was a great deal of mourning and lamenting. The eldest daughter became her father’s sole support, a substitute mother to her siblings. Oyxon had been embroidering ten skull-caps a week; now she had to embroider twenty. Her doe-like eyes became as sharp as a blade and she herself as quick and nimble as a panther. She bathed, fed, nursed and taught the children, attending, also, to her prematurely aged father: her voice became as sweet as honey served in porcelain.

Ютган аламлариданми, иккинчи қишга бориб, Қантак-пошшанинг аввалига буқоғи шишиб кетди. Кейин битмас йўтал ёпишди. Сайид Ғози-хожа аллақаердан кийик ўти тилаб келди, уни қайнатиб ичиришди, ёрдам бергани йўқ, кўкламга етар-етмас беш болани тирик етим қолдириб, Қантак-пошша бу вафосиз дунёдан кечди. Зор-зор йиғлаб қолишди булар. Энди Ойхон-пошша отасига ягона суянчиқ, ука-сингилларига она ўрнида қолди. Илгари ҳафтасига ўн дўппи тиккан бўлса, энди йигирматадан тикди, ўшанданми шаҳло кўзлари икки ўткир ханжардек чархланди, укаларини ювди, таради, ўқишию ошига қаради, ҳаракатлари сиртлоннинг урғочисидек енгилу эпчил бўлди, бирданига мункайиб қолган отасининг синиқ кўнглини асраб-авайлаб чегалади - овозлари чиннидаги қиёмдек ширалади...

Her cousin Qosim was the first to notice the changes in her. He would come to Shahrixon to help his uncle’s family tend the vegetable plot. This time, with his uncle’s blessing, he put off going home, instead finding more jobs to do around the house: repairing shoes, patching up the mud-brick wall, setting up the bread-baking oven – there was no lack of things to do – any excuse to stay on.

Буни биринчи бўлиб ҳар кўклам Эски-Новқатдан Шаҳрихонга келиб, боғчаларни чопишдаю, экин экишда ёрдам бериб юрадиган амакиваччаси Сайид Қосим-хожа йигитча сеза бошлади. Энди у аввалгилардек ишини битирса, Сайид Ғози-хожа ҳазратларининг дуосини олиб йўлига ошиқмас, балки турли баҳона топиб, бир буларнинг барини ковушларини ямар, бир тандиру ўчоғ атрофидаги сувоқни янгилар, бир деворингиз нураб қолибди, - дея, пахса қаларди.

At the beginning of spring, when everything else had been taken care of, Qosim stayed on to remove the winter covering from the vines and tie them to their stakes. He was so carried away by his task that he failed to accompany the elderly G’ozi-xo’ja, as he had intended, on his way to pay respects at the graves of the holy men in Eski-Novqat. At the time, Oyxon’s two younger sisters were staying with a neighbour to study more advanced reading and writing. The older boy was with his father; only the youngest, Nozim, was still at home. And, early in the morning, Nozim was still asleep.

Ўша эрта кўклам ҳам бошқа ишларини битириб бўлгач, Сайид Қосим буларнинг икки тупгина токини очиб бериш важҳида яна Эски-Новқатига қайтишга кеч қолди. Ҳолбуки Сайид Ғози-хожа ўша куни Янги-Новқат томон Саҳобани зиёрат қилгани ўзининг 14 яшар ўғли Сайид Олим билан йўлга чиққан эди. Ойхон-пошшанинг икки синглиси маҳалладаги Отинча-бувиникига дарс олгани чиқиб кетишган, ёлғиз кенжатой Сайид Нозимхон уйда ҳали ҳам уйқусидан турмаган эди.

‘Your good health, cousin!’ Oyxon greeted him, spreading a cloth on the ground and laying some flatbread on it. ‘Come and have some tea!’

‘As you wish,’ he replied. He moved to where she had laid out breakfast. Watching the girl get up to return to the house, her slender figure supple as a vine, he surprised himself by calling out, ‘I need your help!’

Oyxon looked around. ‘What for, cousin?’

She said the word ‘cousin’ so gently that Qosim couldn’t help missing a breath at the implications. He could barely whisper: ‘Would you mind holding the ladder? The crossbeams on the stakes are too thin, and I need to tie the vine branches firmly…’

Oyxon spun round to face him. ‘As you wish…’

Шу пайт чойини кўтариб Ойхон-пошша келиб қолди. “Ҳормангиз, ака!” – деб сўрашди-да, қўлтиғидаги қийиқчани ёзиб, ичидаги нонни ушатди, чойни пиёлага қуйиб имо қилди: “Чойдан ичиб олинг, қувват бўлади!”. 

“Майлингиз!”, - деб жавоб берди Сайид Қосим ва дастурхонгача яқинлашар экан, Ойхон-пошшанинг анави гажак-гажак шўралар каби ўгирилиб, уй томон кетажагини пайқади-да, бирдан: - Менга ёрдамингиз керак эди, Ойпошша! - деди.

Ойхон бир қиё боқди-да: - Нима эди, ака? - деб сўради.

Бу “ака” деб айтган сўзида неларни англамади ўша он Сайид Қосим-йигит, дами ичига тушиб кетиб, қарийиб шивирлади: - Шотини ушлаб туролмайсизми. Ишкомнинг тепаси нозикроқ, шўрани боғлаб олай...

Ойхон бебоғ шўрадек ялт этиб ўгирилди. - Майлингиз...

The tea was left undrunk. His hands trembling with excitement, his breath quickening, Qosim picked up the ladder which lay near the vineyard and placed it against a strong supporting pillar. ‘If you hold it from this side, I’ll have the branches tied to the crossbeams in no time,’ he said.

Чой ҳам бир чекада қолиб кетди, Сайид Қосим-йигитча, қўлу-нафаси титраганича, ишком тагида ётган нарвонни турғизиб, ишкомнинг пухтароқ бир ходасига тирадию:
- Мана бу тарафдан ушлаб турсангиз, мен дарровгина токни тараб ташлай, - деди.

homie

оғайни

Qosim was in bed in the next room. His entire body ached from the bruising, but his heart was intoxicated, like new green shoots in the wind.

Қўшни хонада ётган Сайид Қосим-йигитнинг эса урилган бадани лўқ-лўқ қақшаса-да, юраги елвизакка бўй берган новдадек сарҳуш эди...

At some point in the night, Abdulla raised himself up, dragged himself to a corner and slumped onto a black shape there. His body ached, but for some reason he felt at ease. How could that be?

Қоронғу туннинг билмам қай бир қисмида Абдулла лўқ-лўқ қақшаган баданини кўтариб, бурчакда қорайган ёстиққа ташлади; бадани оғриққа тўла эса-да, негадир юраги енгил тортди. Қайси муждадан экан буниси?

Whether because Nozim had let slip the secret after all, or because G’ozi- xo’ja had spoken to his relatives in Eski-Novqat in the course of his brief pilgrimage, Qosim left for home as soon as he was able to. In the afternoon, G’ozi-xo’ja summoned his eldest daughter, intending to disclose his heart’s secret desire: to do so, he went back all the way to Adam and Eve, alluding to every Old Testament story there was.

Айёру қувча Сайид Нозимхон дадаларига сотиб қўйдими, ё Саҳобадан қайтаётгач, Эски-Новқатдаги қариндошлари билан хабарлашган Сайид Ғози-хожа маслаҳатини пишириб келдими, баҳарҳол боғу-роғ ишларини битирган Сайид Қосим-йигит буларнинг кўнгилларини ярим қилиб, уйига кетганида, ота тўнғич қизини пешгоҳда ўз олдига чақирди-да, гапни Одам Атою Момо Ҳаводан бошлаб, аста-секин кўнгилларидаги муддаоларини изҳорладилар:

‘Father, forgive your unhappy daughter. It’s my fault, I’ve haven’t looked after you well. I’ve been too busy all the time, embroidering, or cooking, or laundering. I’ll give you more of my attentionnow. I can see I didn’tlearn much from my mother…’

- Отажон! – деди, - дўхтари заифангизни афу этинг, мен гуноҳкор – сизга яхши қаролмадим. Бир каштага алахсидим, бир қозонга. Энди зинҳор ундай қилмайман, онажонимдан ўрнак олсам бўлмасмиди...

‘No, daughter, don’t talk like that: you’ve been both mother and father in this house, while I’ve been an old fool to express myself so badly. In the Qur’an, in the Surat Al-Hujur’at it says “O people! Verily, we have created you men and women, we have made you nations and tribes, so that you should know one another…” 

- Йўқ, - деди Сайид Ғози-хожа, - ундай деманг, онам қизим, мен қариб, ақлимни еб қўйибман. Ўзим эмас, сизни ўйлаб айтган гапим эди. Қуръони Каримнинг “Ал Ҳужурат” сурасида Аллоҳ таоло айтибдурким: “Йа айюҳаннасу, инна ҳалакнакум мин закари ва унса ва жаалнакум шуубан ва қабална таарафу. Садақаллоҳу азийм!” Бу дегани, “Эй, инсонлар, чиндан ҳам биз сизни эркак ва аёл қилиб яратдик, ва бир бирингни билингиз деб халқу-қавмларга бўлдик!”

Marriage between a man and a woman is a directive of the Prophet: you’ve reached the marriageable age, so I have decided…’

Эркаку аёл орасидаги никоҳ Пайғамбаримиз суннатидир, мана сизнинг ҳам бўйингиз етиб қолган, деб шу андишага борган эдим... – деди маюс овозда Сайид Ғози-хожа…

Oyxon’s trembling lips didn’t dare form the response, ‘As you command!’ She merely nodded and bowed her head.

Ойхон-пошшанинг пирпираган лаблари ҳатто: “Ихтиёрингиз!” - дейишга ҳам бормади, у фақат қуйи солинган оғир бошини ирғаб қўйди холос.

The road passed through foothills, then mountains, following the course of a rushing stream. Sitting up front to drive the horses, Qosim broke the silence, speaking as if to himself:
‘How fresh the mountain breeze is!’ It could have been a question, or an exclamation by someone whose soul was brimming over with emotion.
Since the road they were travelling along was deserted, Oyxon removed her horse-hair veil, and, weary of the prolonged silence, responded: ‘Yes, the spring air is special, it’s different somehow…’
 

Икки томон адиру-тоғ, сой ёқалаб кетишар экан, Сайид Қосим-йигит от ҳайдаб ўтирган еридан орқага ўгирилмай ўзига сўзлагандек:
- Тоғ шаббодаси яхши-да! – деб сўрадими, ё, жўнгина, тўлиб кетган кўнглини бўшатдими, унга хомушликдан сиқилиб кетгану кимсасиз ялангликда чимматини юзидан олган Ойхон-пошша ҳам:
- Айниқса кўклам шаббодаси ўзгача, - деб жавоб берди.

‘I was so clumsy,’ she apologised, ‘I couldn’t hold the ladder up…’ Qosim had the sense to change the subject: ‘Somehow, these mountains always make me want to sing.’

- Мен, ўлгур, ўшанда ушлай олмадим... – деб ўкина бошлаган эди қиз, Сайид Қосим-йигит дарров гапни бошқа томонга чалғитти. - Бу тоғларда одамнинг негадир ашула айтгиси келади-я...

The bright greenery of the hills, the roar of the clear mountain torrent beneath them, the icy air and the aftereffect of the kumys combined to relax Oxyon’s guard: she nodded in agreement and added, overcome by reticence, ‘Perhaps you’ll sing something, cousin?’ 

Кўм-кўк адирлардан, пастда оқиб турган тиниқ сой сувларидан, ях ҳаводану бояги тоза қимиздан элиган Ойхон ҳам бош ирғаб:
- Ҳа, - дедию, қизлик ҳаёси тўсқин келдими: - Айтмайсизми, ака? – деб қўя қолди.