By whispering these words as if they were a prayer, Abdulla found that he could order his thoughts and see everything clearly. Hadn’t he just responded to Vinokurov’s roar with a burst of laughter? That was why he had recalled Hakim hiding behind a curtain. For a second, he felt as if he were Emir Umar’s nephew, except the curtain was now a stone wall and enclosed not a love scene but a death act. Wait, wait! This was no time to drop the reins. Watch out, don’t let a torrent of flighty thoughts sweep you away! If you ignored the superfluous florid style, the scene was described splendidly, especially the beginning and the end. Yet it seemed to have propelled Abdulla in an entirely different direction.

Абдулла бу сўзларни дуосимон пичирлар экан, хаёли ҳар томонга тўзиди. Қийшиқпешона Винокуровнинг наъраси ҳам унинг кулгисини қистатмаганмиди ҳозиргина. У ҳам ўзини бир зумга чимилдиқ кетида писиб ётган Ҳакимхон-тўрага менгзатди, рост, бу чимилдиқнинг деворлари тош, остида эса севги эмас ўлим ҳукмрон эди. Тўхта, тўхта! Жиловни қўлингдан чиқариш вақти эмас бу. Учқур хаёлинг обқочиб кетмасин сени. Жимжимадоргилиги демаса саҳна ажойиб ёзилган, айниқса бошию кети, лекин Абдулла ундан азбарои бошқа туртки олди ўхшайди.

Oyxon was the eldest daughter of a revered hereditary sayid, G’ozi-xo’ja. She was not yet eighteen, but her many worries made her so serious that she was often mistaken for a younger sister of her mother Qantak. In the first days of the winter of 1232, their city O’ratepa was seized by Umar; all the sayids, including G’ozi-xo’ja, were arrested and shackled. Their property confiscated, they were driven out of their houses into the thick winter snow, crowded into wagons and packed off to Kokand. Oyxon was then fifteen. When they reached Kokand, cold and hungry, they found Umar still angry: he sent them even further, to Shahrixon. The family was so destitute that a flat loaf of bread seemed a gift from heaven, a set of old clothes a precious luxury. 

Ойхон-пошша Сайид Ғози-хожа ҳазратларининг тўнғич қизи эди. Ўн саккизга ҳали кириб-кирмаган бу қиз ёш умрига қарамай кўпни кўрганиданми ўз онаси Қантак пошшога қиз эмас, сингил қатори эди. 1232-нчи йилнинг Жадий ойида улар туғилиб ўсган Ўратепани Хўқанд подшоҳи Амир Умархон босиб, сайидлар паноҳи Маҳмуд-хожаю, бошқа улуғ-улуғ ҳазратларнинг қўлларига кишан солганида, бало Сайид Ғози-хожанинг ҳам хонадонига кириб келди. Қишнинг қаттиқ совуғига қарамай буларнинг барини қор устида зор йиғлатиб бутун борлиғини мусодара қилишди-да, уловга солиб, Хўқанд томон бадарға қилишди. Ойхон-пошша ўшанда ўн беш ёшда эди. Оч-яланғоч булар Хўқандга етишгач, Амир Умархоннинг хожагонга қарши ғазаби битмай, Сайид Ғози-хожаю Ўратепа улусининг бошқа улуғларини ундан ҳам нари, Шаҳрихонга сургун қилди. Ул бечораларни шу қадар талашган эди-ки, бир кулча нон буларнинг кўзларига фалак чархи, жулдур кўйлак эса биҳишт ҳилъатидек кўринарди.

G’ozi-xo’ja’s children grew fond of Qosim and lent a hand when he was working, or clung to his side and begged him to make them a clay toy. One of the girls – the youngest but one – insisted that she would be his wife when she grew up. Only Oyxon was reserved in her cousin’s presence, doing no more than what duty obliged of her: preparing tea, serving dinner, making up a spare bed on the floor.

Сайид Ғози-хожанинг болалари ҳам Сайид Қосимни хуш кўрар, бири унга лой отган, бошқаси хипчин олиб келиб, тойчоқ ясаб бер дея, хархаша қилган, учинчиси “Катта бўлсам, сизга тегаман” – деб ваъдалашган. Фақат Ойхон-пошша ўзини бу амакиваччаси билан сипо тутар, керагида чойига, керагида жойига қарарди.

At the beginning of spring, when everything else had been taken care of, Qosim stayed on to remove the winter covering from the vines and tie them to their stakes. He was so carried away by his task that he failed to accompany the elderly G’ozi-xo’ja, as he had intended, on his way to pay respects at the graves of the holy men in Eski-Novqat. At the time, Oyxon’s two younger sisters were staying with a neighbour to study more advanced reading and writing. The older boy was with his father; only the youngest, Nozim, was still at home. And, early in the morning, Nozim was still asleep.

Ўша эрта кўклам ҳам бошқа ишларини битириб бўлгач, Сайид Қосим буларнинг икки тупгина токини очиб бериш важҳида яна Эски-Новқатига қайтишга кеч қолди. Ҳолбуки Сайид Ғози-хожа ўша куни Янги-Новқат томон Саҳобани зиёрат қилгани ўзининг 14 яшар ўғли Сайид Олим билан йўлга чиққан эди. Ойхон-пошшанинг икки синглиси маҳалладаги Отинча-бувиникига дарс олгани чиқиб кетишган, ёлғиз кенжатой Сайид Нозимхон уйда ҳали ҳам уйқусидан турмаган эди.

The tea was left undrunk. His hands trembling with excitement, his breath quickening, Qosim picked up the ladder which lay near the vineyard and placed it against a strong supporting pillar. ‘If you hold it from this side, I’ll have the branches tied to the crossbeams in no time,’ he said.

Чой ҳам бир чекада қолиб кетди, Сайид Қосим-йигитча, қўлу-нафаси титраганича, ишком тагида ётган нарвонни турғизиб, ишкомнинг пухтароқ бир ходасига тирадию:
- Мана бу тарафдан ушлаб турсангиз, мен дарровгина токни тараб ташлай, - деди.

‘Qosim is a good lad. He’s hard-working, good in the garden and the orchard, and he knows how to build things. Look at the extra space he built in our yard. He’s educated, too: his father has plans for him to study further in the Kokand madrasa. But I’m old now, my eyes don’t see as well as they used to, my hands have lost their strength, and I’ve lost my better half: there’s nobody to help run the household. If only your mother could have seen how you’ve grown up.’

- Сайид Қосим-хожа яхши йигит, тагли-тугли, ўзимизнинг сайидлар авлодидан. Қўли гул йигит, экин чопишгаю, гувала теришга бирдек эпчил. Ана, томорқани ҳам қўралаб қўйибди. Устига-устак ўқимишли йигит, оталари Сайид Қодир-қози Хўқанддан ҳужра олиб бериб, зиёда ўқитиш ниятида эканлар. Мен ҳам қариб қолдим, кўзларим назла, қўлларим гириҳ, ёнимга кирадиган бир маҳрамим йўқ, қани шўрлик онангиз роҳатингизни кўрса эди... – деб тусмоллагандек бўлдилар.

Oyxon didn’t understand all this beating around the bush. At first she thought her father was rebuking her; she wept: 

Бўроз Ойхон-пошша аввалига оталари уни синаяптимикан деган хаёлга борди. Бироз йиғлаб ҳам олди:

‘No, daughter, don’t talk like that: you’ve been both mother and father in this house, while I’ve been an old fool to express myself so badly. In the Qur’an, in the Surat Al-Hujur’at it says “O people! Verily, we have created you men and women, we have made you nations and tribes, so that you should know one another…” 

- Йўқ, - деди Сайид Ғози-хожа, - ундай деманг, онам қизим, мен қариб, ақлимни еб қўйибман. Ўзим эмас, сизни ўйлаб айтган гапим эди. Қуръони Каримнинг “Ал Ҳужурат” сурасида Аллоҳ таоло айтибдурким: “Йа айюҳаннасу, инна ҳалакнакум мин закари ва унса ва жаалнакум шуубан ва қабална таарафу. Садақаллоҳу азийм!” Бу дегани, “Эй, инсонлар, чиндан ҳам биз сизни эркак ва аёл қилиб яратдик, ва бир бирингни билингиз деб халқу-қавмларга бўлдик!”

Marriage between a man and a woman is a directive of the Prophet: you’ve reached the marriageable age, so I have decided…’

Эркаку аёл орасидаги никоҳ Пайғамбаримиз суннатидир, мана сизнинг ҳам бўйингиз етиб қолган, деб шу андишага борган эдим... – деди маюс овозда Сайид Ғози-хожа…

Oyxon’s trembling lips didn’t dare form the response, ‘As you command!’ She merely nodded and bowed her head.

Ойхон-пошшанинг пирпираган лаблари ҳатто: “Ихтиёрингиз!” - дейишга ҳам бормади, у фақат қуйи солинган оғир бошини ирғаб қўйди холос.

At the end of spring it was decided that Oyxon and her young brothers would stay for a week with their uncle in Eski-Novqat. Qosim came in his cart to fetch them. At dawn, after morning prayers and their father’s blessing, they set off. The cart had three thick rugs spread over a bed of reeds and hay. They jolted along a road, and towards noon they reached a Kyrgyz village. Here they broke for refreshment and, getting back into the cart after a bowl of real, icy Kyrgyz kumys both Oyxon’s brothers fell into a deep, sated sleep. 

Ўша кўкламнинг охирида Ойхон пошша укалари билан Эски-Новқатга амакисининг уйларига бориб, бир ҳафта туриб келадиган бўлди. Буларни олиб кетиш учун Сайид Қосим-йигитнинг ўзи улови ила келди. Бомдоддан кейинги ғира-шира саҳарда Сайид Ғози-хожанинг дуосини олиб, булар йўлга чиқишди. Бардию похол устидан ёпилган уч қават кўрпача устида силкина-силкина, Асакаю Аравон қилиб, пешинларга қирғизларнинг Қора Кўчкан деган жойига кириб келишди. У ерда нонушта еб, қирғизларнинг тоза қимизидан симиришган эди, йўлнинг тоғ қисмини Ойхон-пошшанинг иккала укаси ҳам донг қотганича ухлаб кетишди.

The road passed through foothills, then mountains, following the course of a rushing stream. Sitting up front to drive the horses, Qosim broke the silence, speaking as if to himself:
‘How fresh the mountain breeze is!’ It could have been a question, or an exclamation by someone whose soul was brimming over with emotion.
Since the road they were travelling along was deserted, Oyxon removed her horse-hair veil, and, weary of the prolonged silence, responded: ‘Yes, the spring air is special, it’s different somehow…’
 

Икки томон адиру-тоғ, сой ёқалаб кетишар экан, Сайид Қосим-йигит от ҳайдаб ўтирган еридан орқага ўгирилмай ўзига сўзлагандек:
- Тоғ шаббодаси яхши-да! – деб сўрадими, ё, жўнгина, тўлиб кетган кўнглини бўшатдими, унга хомушликдан сиқилиб кетгану кимсасиз ялангликда чимматини юзидан олган Ойхон-пошша ҳам:
- Айниқса кўклам шаббодаси ўзгача, - деб жавоб берди.

The bright greenery of the hills, the roar of the clear mountain torrent beneath them, the icy air and the aftereffect of the kumys combined to relax Oxyon’s guard: she nodded in agreement and added, overcome by reticence, ‘Perhaps you’ll sing something, cousin?’ 

Кўм-кўк адирлардан, пастда оқиб турган тиниқ сой сувларидан, ях ҳаводану бояги тоза қимиздан элиган Ойхон ҳам бош ирғаб:
- Ҳа, - дедию, қизлик ҳаёси тўсқин келдими: - Айтмайсизми, ака? – деб қўя қолди.

Qosim didn’t wait to be asked twice. He filled his lungs, swelled his chest and began to sing:

Сайид Қосим-йигит ҳам, ортиқча қистатмасдан, ўпкасини тўлдириб, умканларини шишириб, куйлай бошлади: